ŞEMA TERAPİ NEDİR?

Şema Terapi son dönemde en popüler olan terapi yaklaşımıdır. Bu makalede şema terapinin nasıl geliştiği ve güncel haline nasıl evrildiği ile ilgili bilgiler sunulmaktadır.

Şema terapi nasıl oluştu?

Şema terapinin özelliğini anlamak için psikoterapinin tarihine kısa bir göz atmak anlamlı olur. Psikoterapinin ilk türü Sigmund Freud’­un geçen yüzyılda önce geliştirdiği psikoanaliz idi. Psikoanaliz tüm “psikodinamik yöntemlerin” atasıdır. Freud hevesli bir araştırma­cıydı. Her şeyden önce insanların ruhsal yaşantılarını daha iyi an­lamak istiyordu. Özellikle de bilinçaltı süreçleri. Freud’un öncelikli hedefi dav­ranışı değiştirmek değildir. Eskiden ‘derin psikoloji temelli’ diye anılırdı. Dolayısıyla kısa süreli psikodinamik terapiler de vardır. Psikoanaliz, hep yaşamın ilk yıllarında çocukların deneyim­lerinin yaşamlarını biçimlendirebileceğini varsaymıştır. Psikoana­lizciler danışanlarm şimdiki zamandaki deneyimlerini hissetmeye ve tahmin edilen çocukluk deneyimleri ile bağlantı kurmaya çalı­şırlar. Buradaki fikir, kişiler önceki deneyimlerinin şimdiyi bilinç­sizce nasıl etkilediğini anladıklarında, daha yetişkince davranabilir­ler.

Şema Terapinin Farklılıkları

Bir bakıma “karşı-hareket” olarak, 1980’’lerin ortalarında, araş­tırmacılar deneylerle insan davranışlannı bilimsel olarak araştır­maya başladılar. Amaç danışanlarla empati kurmak değil, dışarı­dan gözlemlenen davranışlar ve onların nasıl öğrenildiği idi. Hedef yorum yapmaktan daha çok deneylere yönlendirilmiştir. Davranı­şın dış etkenlerden etkilenmesi davranış terapisini geliştirmiştir. 70’li yılların ortasında düşüncelerin de (Bilişsel) davranışı oldukça etkilediği ortaya çıkmıştır. Böylece Bilişsel Dav­ranışçı Terapi oluşmuştur. Davranışçı terapinin gücü, yeni geliş­melere açık olmasıdır. Tarihi boyunca sağlam bilimsel temeli olan birçok yeni unsuru bünyesine katmıştır. Şema terapi ise bu geliş­meleri bir adım daha ileriye götürmektedir.

İki büyük terapi okulu olan psikoanaliz ve davranışçı terapi, 8o’li yıllarda birbirlerine çok düşmanca durmuşlardır. Her biri en iyi te­rapi türü olduklarını iddia etmekteydiler. Bunu nesnel bir düzeyde açıklığa kavuşturmak için Federal Almanya Hükümeti devreye girmiştir. Psikoterapi araştırmacısı Klaus Grawe’ye tüm mevcut araştırmaları analiz etme ve sonuçları özetleme görevini vermiştir. Araştırma sonunda iki te­rapi yönteminin de etkili olduğu kanıtlanabilmiştir. Psikanalitik yö­nelimli psikodinamik yöntemler zihinsel süreçlerin (açıklama pers­pektifi) daha iyi anlaşilmasına etki ederken, davranışsal terapötik yaklaşımlar somut bir davranış değişikliği (çözüm perspektifi) ger­çekleştirir. Grawe bu iki bakış açısını birleştirmek gibi yararlı bir fi­kir sunmuştur. Ayrıca iyi bir terapi süreci için terapötik ilişki (ilişki perspektifi) kalitesinin özellikle önemli olduğunu belirtmiştir.

Klaus Grawe ve onun araştırma sonuçlarını bilmeden Jeffrey Young da Birleşik Devletler’de 8o’li yılların sonlarında bazı danı­şanlarda bilişsel davranışçı terapinin çok yararı olmadığını fark et­miştir. Bunlar özellikle, yalnız belirli semptomları (örn. korku ya da depresyon) olmayan fakat tüm kişilik yapısının olumsuz yaşam de­neyiminden etkilendiği danışanlardı. Böylelikle bilişsel davrarıışçı terapiyi şema terapi olarak geliştirmiştir.

Şema terapinin Klaus Grawe’nin teorik düşünce­lerinin pratikteki uygulamaları olduğunun farkına varırız. Burada anlatılan şema terapi yaklaşımı, Young’ın modelini, Grawe’nin so­nuçlarını ve Rainer Sachse’nin açıklama odaklı terapisini biraraya getirmektedir.

Şema terapide özel olan nedir?

Şema terapi, bütünleyici bir terapidir. Böylece başarılı tera­pötik etkilere ulaşan bütünleyici bir yaklaşımdır. Tam olarak, önce­ki bölümde tanımlanan psikodinamik prosedürlerin anlayış-odaklı açıklık perspektif ile Gestalt terapisinden deneyimi aktive edici tek­nikleri ve davranışçı terapinin düşünce ve pratik yöntemlerini bir­leştirir. Aynı zamanda danışana güven ve dayanıklılık vermeyi amaçlar. İyi bir terapötik ilişkiye çok önem vermektedir.

Bu bütünleyici yaklaşım, birçok terapistin hoşuna gidiyor ve te­rapiIerinde de bu teknikleri kullanıyorlar. Bunun için onlara sertifika da verilmektedir. Sertifika eğitiminde “şema terapinin ger­çekten içinde olduklarının” kontrol edilebilmesi için terapistlerin bir video göndermesi gerekmektedir. Bununla birlikte, geçişler akı­cıdır ve sertifikası olmayan terapistler de şema terapide iyi iş çıkar­tabilirler. Bu kapsamda ülkemizde şema terapi enstitüsü bulunmaktadır.

Şema terapi yaklaşımının avantajları nelerdir?

Şema terapi, bilişsel davranışçı terapiden geliştirilmiştir. Fakat içinde psikodinamik terapinin önemli unsurları da bulunmaktadır. Bu terapide eski ilişki deneyimlerinin devam eden yaşamı etkileyebi­leceği düşüncesindedir. Bu arada nörobiyolojik araştırmalardan da bildiğimiz gibi insanın beyin kabuğu (serebral korteks) doğduktan sonra gelişimini tamamlar. Yani bu demek oluyor ki, ünlü Ame­rikalı beyin araştırmacısı Joseph LeDoux’un da dediği gibi, çocuk­luk yaşantıları ve deneyimler doğrudan beynin yapısı ile ilgilenir. Son yirmi yılda, işleyen beyni araştırabilecek araştırma teknikleri geliş­tirilmiştir. Bu, bize şunu göstermiştir: Davranışlarımız daha çok duygularımız tarafından ve daha az düşüncelerimiz tarafından yö­netilir. Bununla birlikte psikoanalizin önemli içerikleri kanıtlan­mıştır. Nobel ödülü sahibi Eric Kandel bunu şöyle dile getirmiştir:

“Psikoanalizde olabilecek en iyi şey nörobiyolojik araştırmaların görün­tüleme yöntemleridir. ” Sonuç olarak Jeffrey Young, duygu etkinleşti­ren teknikleri davranışçı terapiye dahil edip iyi bir ilişki yapılandır­masına çok önem göstermiştir. Young, buna Yeniden Ebeveynlik (Reparenting) yani sınırlı ebeveyn bakımı adını vermiştir. Ona göre psikoterapinin de iyi ebeveyn ile çocuk arasındaki ilişki kalitesine benzer bir ilişki kalitesinde olması gerekir.

Şema terapi çalışmaları

Şema terapi de Klaus Grawe gibi çocukların belirli temel gerek­sinimlerinin olduğunu düşünmektedir. Temel gereksinimler karşılanmazsa çocuklar hoş olmayan duygusal bir gerginlik veya strese girer. Bazen sıklıkla ve uzun süreli olur. Bunlar sinir yapısına “kodlanır”. Buna şema adı verilir. Bu gerginliği azaltmak için çocuklar bilinçsiz olarak başa çıkma tepkisi geliştirirler. Bunlar da gergin durumlarda az ya da çok otomatik ve sert şekilde ortaya çıkar. Bununla birlikte, kişilik yapısı kişilik bozukluklarına kadar deforme olmuştur: Kişiler şu an’a ka­dar en azından bir ölçüde işe yarayan şeyleri yapmaya devam eder.

Etkilenmiş kişiler yaşamları boyunca az ya da çok iyi başa çıkabilirler. Ancak daha fazla gelişim göstermezler. Bu yüzden Young buna içinde takılıp kalınan “Yaşam Tuzağı” demektedir. Ama çoğunlukla insanlar bunun farkında değillerdir çünkü farkı bilmezler. Genellikle danışanlar psikoterapiye bu belirtiler yüzünden gelir­ler. Terapistiniz ve siz belirti ile ilgili terapinin yeterli olup olmadı­ğına ya da altta yatan kişilik yapısının belirtilerin ortaya çıkışına önemli ölçüde katkıda bulunup bulunmadığına birlikte karar ver­melisiniz. İşte o zaman klasik davranışsal terapi yöntemlerinin ya­nında şema terapi anlamlı duruma gelir.

SONUÇ

Şema terapide önce başa çıkma tepkisi belirlenir. Güvenli terapötik ilişki tarafindan destek­lenen danışanlar, daha sonra bu tepkileri geri planda tutabilirler. Bu da olumsuz duygusal şernaları yeniden harekete geçirerek ve çocuk­luktaki hoş olmayan duygulara maruz bırakarak gerilimi arttırır. Danışanlar bunu tabii ki sadece terapiste gerçekten güvendikleri zaman yaparlar. Başlangıçtaki ilişki yapılandırması çok önemlidir! Terapistin kontrolü altında bu deneyimler iyiye gitmek için kul­lanılır ve “düzeltici duygusal deneyim oluşur, Böylece bugün es­kiye nazaran zor durumlarla, gerçek derinleşmiş deneyim sayesinde daha iyi başa çıkarlar. “Siz şu an sağlıklı yetişkin olarak çocuklu­ğunuzda yapabileceğinizden daha çok şey yapabileceğinizi gerçek­ten deneyimlediniz.

Şema terapinin yaşam tuzaklarına etkisi

Böylelikle artık eski başa çıkma davranışlarını­za ihtiyacınız kalmadı. Düğümleri çözdünüz ve yaşam kaliteniz ar­ttı. Şimdi eski ‘yaşam tuzaklarından çıktınız.

Kendile­rini normalde terapiye zor teslim eden danışanlar da bu tür tera­pötik ilişkilerde kabullenmiş hisseder ve eskiden kaçındıkları olumsuz duygulara terapi korumasıyla cesaretle izin verirler. Dene­yimleri yeniden değerlendirmek gerekir. Şema terapi hem insana çok duyarlı hem de etkili bir terapi türüdür.

Ankara Psikiyatri ve Psikoterapi Merkezimizde ihtiyacı olan danışanlarımızın Şema Terapiye uygunluğu belirlenmekte ve Doç.Dr. Cemil Çelik tarafından terapi süreci yürütülmektedir. Herkesi Ankara Psikiyatri ve Psikoterapi Merkezimize bekleriz.